اصول هرس مرکبات

تعریف هرس

قطع کامل یا جزیی شاخه، ریشه، برگ، گل یا قسمتی از گیاه به منظور متعادل سازی رشد رویشی و عملکرد درخت هرس کردن نامیده می شود. در مرکبات هرس از زمانی که خزانه بذری داریم شروع می شود تا در آینده درختانی داشته باشیم که خوش فرم بوده و دارای میوه های با کیفیت بالا باشند. هرس فرم را از داخل خزانه شروع می کنیم وقتی ارتفاع نرک ها (پایه پیوندی) در خزانه بذری به حدود 20 تا 30 سانتی متر رسید و قبل از اینکه برای انجام عمل پیوند به خزانه انتظار منتقل کنیم ریشه های پوسیده، آلوده و کج را هرس کرده و برای متعادل سازی اندام هوایی و زمینی، قسمت های زائن و بدفرم بالایی نرک ها را هم حذف می کنیم. بعد از این مرحله وقتی نرکها وارد خزانه انتظار شدند، پس از رشد و آماده بودن پایه ها جهت پیوند، شاخه های جانبی و تیغ ها حذف شده و به فاصله 15تا 20 روز بعد از انجام پیوند و اطمینان از رشد و نمو پیوندک، 3 تا 4 سانتی متر بالای پیوند، عملیات سربرداری روی نهال صورت می گیرد. برای عدم نفوذ رطوبت و قارچ به داخل گیاه از چسب پیوند استفاده می شود . وقتی پیوند رشد کرد و به ارتفاع 80 سانتی متر تا 1 متر رسید در آنجا دوباره عملیات هرس انجام می گیرد تا شاخه های خوش فرم در قسمت تاج درخت ایجاد گردد. البته نباید حذف پاجوش ها طی مراحل مختلف را فراموش کرد. نهال باید یک تنه و تا ارتفاع 1 متر باشد وقتی که این نهال به مکان دائمی خود منتقل شده و در زمین کاشته شد هرس فرم یا اولیه را به خود گرفته است.بعد از آن سه نوع هرس در مرکبات داریم:

• هرس مراقبت یا نگهداری
• هرس میوه دهی
• هرس احیا

هرس مراقبت یا نگهداری

وقتی اسکلت اولیه درخت را ایجاد کردیم بعد از آن شاخه های ناخواسته ای را که رشد می کنند باید حذف کنیم. مثل شاخه های نرک (عمودی) که بارده نیستند و مواد غذایی را می گیرند و درخت را پر تنه و رشد تنه را زیاد می کنند ( معمولا در قسمت پایین تنه رشد می کنند و با توجه به تفاوت برگ بین پایه و مرکبات پیوند شده به راحتی قابل تشخیص هستند.) همچنین شاخه هایی که خشک شده و یا آفت زده اند را نیز حذف می کنیم. اگر بیشتر محصول مرکبات در تاج بیرونی درخت تولید می شود باید سعی شود تنه درخت خالی باشد تا نورگیری آن بخوبی صورت گیرد، وقتی درخت بتواند نور بگیرد فتوسنتز به درستی انجام می گیرد ودر نتیجه کانونهای آفتی از بین می رود و نیازی به استفاده سم نیست این مساله در شمال کشور اهمیت ویژه ای دارد.

هرس مراقبت یا نگهداری

وقتی اسکلت اولیه درخت را ایجاد کردیم بعد از آن شاخه های ناخواسته ای را که رشد می کنند باید حذف کنیم. مثل شاخه های نرک (عمودی) که بارده نیستند و مواد غذایی را می گیرند و درخت را پر تنه و رشد تنه را زیاد می کنند ( معمولا در قسمت پایین تنه رشد می کنند و با توجه به تفاوت برگ بین پایه و مرکبات پیوند شده به راحتی قابل تشخیص هستند.) همچنین شاخه هایی که خشک شده و یا آفت زده اند را نیز حذف می کنیم. اگر بیشتر محصول مرکبات در تاج بیرونی درخت تولید می شود باید سعی شود تنه درخت خالی باشد تا نورگیری آن بخوبی صورت گیرد، وقتی درخت بتواند نور بگیرد فتوسنتز به درستی انجام می گیرد ودر نتیجه کانونهای آفتی از بین می رود و نیازی به استفاده سم نیست این مساله در شمال کشور اهمیت ویژه ای دارد.

هرس میوه دهی

باید بین رشد رویشی و عملکرد میوه تعادل بر قرار کنیم و نباید بگذاریم که رشد رویشی زیاد بوده و عملکرد میوه را تحت تأثیر قرار دهد. مخصوصا در درختان مرکباتی که سال آوری دارند. یعنی اگر در سال جاری میوه نیاور بوده، می دانیم که در سال آینده این درخت گل زیادی می آورد و میوه اش خیلی زیاد می شود. می توان با استفاده از هرس میوه دهی، شاخه های بارده را کم کنیم تا تعادلی صورت گیرد و مواد هیدروکربنه را برای سال آینده ذخیره کند

هرس احیا یا جوان سازی

هم اکنون باغات بسیار زیادی داریم که متأسفانه سن بالایی دارند و باغدار می خواهد پایه مورد نظر را حفظ کند، اما باردهی خوب صورت نمی گیرد و همچنین بیشتر تنه خشک شده. در این حالت می توان از هرس احیا کمک گرفت که به این صورت است که وقتی انشعابات تنه ی درخت شروع شد حدود 0.5 متر بازوها را نگه داشته و بقیه را هرس شدید می کنیم تا در نهایت درخت جوان شود.
با افزایش ارتفاع درخت در قسمت پایینبه اندازه حداقل 0.5 متر می توان از بیماری پوسیدگی قهوه ای که عامل آن قارچی خاکزی است جلوگیری کرد بنابراین به جای سمپاشی می توان از هرس جهت کنترل این بیماری استفاده کرد. حلزون مخصوصاً روی نارنگی و انشو بسیار خسارت زاست و از روی زمین به تنه ی درخت می چسبد و میوه ها را آلوده می کند. بجای استفاده از سم بسیار خطرناک سوین با استفاده از هرس از رفتن راب روی درخت جلوگیری کنیم. در هرس پس از قطع کردن شاخه ها ارتفاع برجستگی ها نباید از 1 تا 2 سانتی متر بیشتر باشد و روی آنها باید چسب پیوند زده شود. هنگام هرس شاخه برای ایجاد هماهنگی بین اندام هوایی و زمینی ریشه نیز بایستی هرس شود که این کار با شخم زدن صورت می گیرد.
هرس در زمان خواب درخت( بعد از سرمای زمستان و برداشت محصول) و قبل از بهار انجام شود.هرس باید بصورت قطعه به قطعه صورت گیرد و ادوات از قطعه ای به قطعه دیگر بایستی ضدعفونی شوند که این ضدعفونی با آب ژاول (وایتکس) صورت می گیرد تا آلودگی های احتمالی در سطح باغ منتشر نشوند.